Mẹ tôi với cha dượng tôi (có đăng ký kết hôn) cùng đứng tên vay ngân hàng, thế chấp sổ đất của mẹ (ông bà ngoại cho mẹ). Nhưng vì làm ăn thua lỗ không có tiền trả, mẹ tôi mắc bệnh nặng rồi qua đời, còn cha dượng thì trốn khỏi địa phương.
Mẹ tôi có 2 người con ruột, tôi là con của mẹ với chồng trước, còn em trai là con với chồng sau (cha dượng). Ông bà ngoại vẫn còn sống. Bây giờ ngân hàng liên hệ tôi để xử lý khoản vay, mỗi tháng đóng lãi tầm 25tr thì tôi không có khả năng trả nên tôi tính sẽ không đóng đến khi đáo hạn (1/2025) rồi để ngân hàng phát mãi tài sản. Tuy nhiên bên phía ngân hàng có trao đổi nếu để đáo hạn thì tài sản sẽ bị kê biên chuyển qua thi hành án xử lý, tất cả các thành viên thừa kế của mẹ tôi đều sẽ liên quan (ông bà ngoại, chồng, con ruột), sẽ chịu án phí theo tỉ lệ phân chia thừa kế. Như vậy có đúng không? Ngoài ra, tôi đang tính sẽ đại diện đứng ra bán đất của mẹ để trả nợ ngân hàng, tuy nhiên cha dượng đã bỏ đi thì có ảnh hưởng gì không, tôi cần làm những gì để bán đất trước khi bị ngân hàng phát mãi tài sản?
Trả lời:
– Điều 463 Bộ luật Dân sự 2015 quy định “Hợp đồng vay tài sản là sự thỏa thuận giữa các bên, theo đó bên cho vay giao tài sản cho bên vay. Khi đến hạn trả, bên vay phải hoàn trả cho bên cho vay tài sản cùng loại theo đúng số lượng, chất lượng và chỉ phải trả lãi nếu có thỏa thuận hoặc pháp luật có quy định”.
– Điều 466 Bộ luật Dân sự 2015 quy định nghĩa vụ trả nợ của bên vay như sau:
“1. Bên vay tài sản là tiền thì phải trả đủ tiền khi đến hạn; nếu tài sản là vật thì phải trả vật cùng loại đúng số lượng, chất lượng, trừ trường hợp có thỏa thuận khác.
2. Trường hợp bên vay không thể trả vật thì có thể trả bằng tiền theo trị giá của vật đã vay tại địa điểm và thời điểm trả nợ, nếu được bên cho vay đồng ý.
3. Địa điểm trả nợ là nơi cư trú hoặc nơi đặt trụ sở của bên cho vay, trừ trường hợp có thỏa thuận khác.
4. Trường hợp vay không có lãi mà khi đến hạn bên vay không trả nợ hoặc trả không đầy đủ thì bên cho vay có quyền yêu cầu trả tiền lãi với mức lãi suất theo quy định tại khoản 2 Điều 468 của Bộ luật này trên số tiền chậm trả tương ứng với thời gian chậm trả, trừ trường hợp có thỏa thuận khác hoặc luật có quy định khác.
5. Trường hợp vay có lãi mà khi đến hạn bên vay không trả hoặc trả không đầy đủ thì bên vay phải trả lãi như sau:
a) Lãi trên nợ gốc theo lãi suất thỏa thuận trong hợp đồng tương ứng với thời hạn vay mà đến hạn chưa trả; trường hợp chậm trả thì còn phải trả lãi theo mức lãi suất quy định tại khoản 2 Điều 468 của Bộ luật này;
b) Lãi trên nợ gốc quá hạn chưa trả bằng 150% lãi suất vay theo hợp đồng tương ứng với thời gian chậm trả, trừ trường hợp có thỏa thuận khác”.
– Điều 614 Bộ luật Dân sự 2015 quy định thời điểm phát sinh quyền và nghĩa vụ của người thừa kế “Kể từ thời điểm mở thừa kế, những người thừa kế có các quyền, nghĩa vụ tài sản do người chết để lại”.
– Điều 615 Bộ luật Dân sự 2015 quy định thực hiện nghĩa vụ tài sản do người chết để lại như sau:
“1. Những người hưởng thừa kế có trách nhiệm thực hiện nghĩa vụ tài sản trong phạm vi di sản do người chết để lại, trừ trường hợp có thỏa thuận khác.
2. Trường hợp di sản chưa được chia thì nghĩa vụ tài sản do người chết để lại được người quản lý di sản thực hiện theo thỏa thuận của những người thừa kế trong phạm vi di sản do người chết để lại.
3. Trường hợp di sản đã được chia thì mỗi người thừa kế thực hiện nghĩa vụ tài sản do người chết để lại tương ứng nhưng không vượt quá phần tài sản mà mình đã nhận, trừ trường hợp có thỏa thuận khác.
4. Trường hợp người thừa kế không phải là cá nhân hưởng di sản theo di chúc thì cũng phải thực hiện nghĩa vụ tài sản do người chết để lại như người thừa kế là cá nhân”.
Theo quy định, bên vay tài sản là tiền thì phải trả đủ tiền khi đến hạn nên về nguyên tắc là bố mẹ bạn có nghĩa vụ trả nợ cho ngân hàng. Bộ luật Dân sự năm 2015 cũng có quy định về thực hiện nghĩa vụ tài sản do người chết để lại. Trường hợp không may mẹ bạn vay tiền chết thì người thừa kế tài sản có trách nhiệm thực hiện nghĩa vụ trả nợ của người chết trong phạm vi di sản thừa kế, căn cứ theo Điều 615 Bộ luật Dân sự 2015. Thời điểm phát sinh quyền và nghĩa vụ của người thừa kế, theo đó, kể từ thời điểm mở thừa kế, những người thừa kế có các quyền, nghĩa vụ tài sản do người chết để lại.
Như vậy, đối chiếu các quy định trên với trường hợp của bạn, mặc dù trong hợp đồng vay không ghi về nghĩa vụ của người thừa kế, nhưng người được hưởng thừa kế di sản mẹ bạn để lại vẫn có trách nhiệm thực hiện nghĩa vụ trả nợ cho ngân hàng trong phạm vi di sản của người chết. Nếu người chết có di chúc thì những người hưởng tài sản theo di chúc có trách nhiệm trả nợ cho ngân hàng. Nếu không có di chúc thì những người thừa kế theo pháp luật có trách nhiệm trả nợ thay hoặc tự thỏa thuận để 1 người đứng ra trả nợ.
Do đó, giao dịch vay sẽ chấm dứt khi cá nhân vay tiền chết hoặc chấm dứt hoạt động. Nghĩa vụ thanh toán nợ sẽ được thực hiện dựa trên căn cứ di sản mà người chết để lại. Trường hợp người thừa kế không trả nợ như đã nêu ở trên, chủ nợ có quyền khởi kiện để yêu cầu thực hiện nghĩa vụ thanh toán khoản nợ đối với người nhận di sản của người chết.
Trường hợp gia đình bạn không trả nợ thì bên nhận thế chấp (ngân hàng) có quyền xử lý tài sản bảo đảm theo hợp đồng mà không cần phải có tham gia của những người nhận thừa kế nhưng phải thực hiện nghĩa vụ thông báo cho người hưởng di sản hoặc người quản lý di sản.
Như vậy, việc phân chia di sản là tài sản thế chấp hay xử lý tài sản thế chấp là di sản thừa kế đều có thể được thực hiện mà không cần phải theo thứ tự là phân chia di sản trước hay xử lý tài thể chấp trước. Tuy nhiên, vấn đề đặt ra là nếu bên nhận thế chấp thực hiện quyền xử lý tài sản thế chấp theo hợp đồng thì có thể dẫn đến việc không bảo đảm thứ tự ưu tiên thanh toán theo Điều 658 Bộ luật Dân sự năm 2015 nếu tài sản bảo đảm không đủ để thực hiện các nghĩa vụ. Do đó, pháp luật cần quy định rõ vấn đề này khi bên nhận thế chấp thực hiện quyền xử lý tài sản bảo đảm của người đã chết
Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất của mẹ bạn đã dùng để thế chấp trong ngân hàng (Giấy chứng nhận này do ngân hàng đang giữ bản gốc) nên bạn không thể tự ý bán được. Mặt khác, những người thuộc hàng thừa kế thứ nhất của mẹ bạn (ông ngoại, bà ngoại, cha dượng, bạn, em trai bạn) đều phải ký hồ sơ hoặc ủy quyền cho bạn ký hồ sơ liên quan đến việc rút tài sản thế chấp, chuyển nhượng….
Nếu bạn muốn bán thì có thể liên hệ ngân hàng để rút tài sản thế chấp, điều này đồng nghĩa với việc phải trả các khoản nợ mà Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất đã dùng để thế chấp. Bạn và những người thuộc hàng thừa kế thứ nhất của mẹ bạn có thể phối hợp với ngân hàng để thỏa thuận về việc trả nợ, bán tài sản thế chấp để trả nợ, nếu thực hiện sớm thì số lãi phát sinh từ khoản vay vì thế cũng ít hơn nếu để ngân hàng thực hiện theo quy định và phát mãi tài sản. Trường hợp quyền sử dụng đất của mẹ bạn sau khi bán/phát mãi phải thực hiện nghĩa vụ trả nợ với ngân hàng, án phí (Tòa án), chi phí liên quan đến việc thi hành án (kê biên, đấu giá, cưỡng chế….)…. Khi đó, nếu tiền (từ việc bán/phát mãi đất của mẹ bạn) còn thì mới được chia cho những người thừa kế thứ nhất của mẹ bạn (và ngược lại).
Như Quỳnh