Thảo luận tại Hội nghị đại biểu chuyên trách lần thứ 7 Quốc hội khóa XV cho ý kiến vào luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) sáng 26.3, đại biểu Nguyễn Duy Minh (đoàn Đà Nẵng) cho rằng, việc tăng thuế đối với rượu, bia cần được xem xét một cách thận trọng trên 3 khía cạnh: tác động đến việc làm, thu ngân sách và sức khỏe cộng đồng.
Đại biểu Nguyễn Duy Minh (đoàn Đà Nẵng) nêu ý kiến tại hội nghị
Theo ông Minh, việc tăng thuế quá nhanh có thể khiến giá bia tăng cao, làm giảm sản lượng tiêu thụ, kéo theo nguy cơ mất việc làm của hàng trăm nghìn lao động. “Theo nghiên cứu độc lập, thu nhập của người lao động có thể giảm tới 4.600 tỉ đồng mỗi năm nếu thuế tăng như đề xuất”, đại biểu Minh nhấn mạnh.
Về thu ngân sách, đặc biệt là ngân sách địa phương, ông Minh cho rằng, khi sản lượng tiêu thụ giảm mạnh, thì các nguồn thu này sẽ bị suy giảm đáng kể.
Đại biểu đoàn Đà Nẵng cũng cảnh báo việc tăng thuế có thể dẫn đến tình trạng người tiêu dùng chuyển sang các sản phẩm bia nhập lậu hoặc bia “cỏ”, không kiểm soát được chất lượng. “Việc này không những phá vỡ những mục tiêu ban đầu là bảo vệ sức khỏe mà còn làm gia tăng thị phần bia bất hợp pháp, gây thất thu ngân sách, làm méo mó thị trường”, ông Minh nhấn mạnh.
Với đề xuất đánh thuế tiêu thụ đặc biệt với nước giải khát có đường trên 5 g/100 ml, đại biểu Hoàng Đức Thắng (đoàn Quảng Trị) cho rằng, hiện chưa có đủ cơ sở khoa học để khẳng định đây là nguyên nhân chính gây ra béo phì và bệnh tật.
Ông Thắng cũng chỉ ra rằng kinh nghiệm từ một số quốc gia đã áp thuế với nước giải khát có đường cho thấy tỷ lệ tiêu thụ giảm nhưng tình trạng béo phì không được cải thiện đáng kể.
“Người dân vẫn có thể tiêu thụ đường từ nhiều nguồn khác như bánh kẹo, đồ ăn chế biến sẵn. Việc chỉ đánh thuế một nhóm sản phẩm là chưa thực sự công bằng”, ông Thắng nói.
Đánh thuế mạnh 5 năm 1 lần thay vì tăng đều mỗi năm
Trong khi đó, đại biểu Hoàng Văn Cường (đoàn Hà Nội) thì cho rằng cách áp thuế hiện nay chưa thực sự đạt được mục tiêu là thay đổi hành vi tiêu dùng.
Ông Cường phân tích, nếu tăng thuế theo lộ trình mỗi năm một chút, người tiêu dùng sẽ dễ dàng thích nghi mà không thay đổi hành vi. Đại biểu đoàn Hà Nội ví von cách đánh thuế này giống như cho con nhái vào nồi nước lạnh và đun sôi dần mà con nhái không biết, thậm chí còn bơi lội trong nồi.
Thứ trưởng Bộ Tài chính Cao Anh Tuấn giải trình tại hội nghị
Thay vào đó, ông đề xuất tăng thuế mạnh, sau đó giữ ổn định trong 5 năm rồi mới tăng để tạo tác động rõ ràng. “Chúng ta cần một cú hích đủ lớn để người tiêu dùng thay đổi thói quen, chứ không phải cứ tăng chút một rồi họ vẫn tiếp tục sử dụng”, ông Cường lập luận.
Về nước giải khát có đường, ông Cường đồng tình với việc đưa nhóm sản phẩm này vào diện chịu thuế tiêu thụ đặc biệt nhưng cho rằng cần có sự phân loại rõ ràng. “Không phải tất cả các loại nước giải khát có đường đều có tác động tiêu cực như nhau. Các loại nước ép trái cây tự nhiên có đường tự nhiên cũng bị đánh thuế thì có hợp lý không?”, ông đặt vấn đề.
Giải trình cuối phiên thảo luận, Thứ trưởng Bộ Tài chính Cao Anh Tuấn nhấn mạnh rằng chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt không chỉ nhằm tăng thu ngân sách mà để điều chỉnh hành vi người tiêu dùng. Theo Thứ trưởng Bộ Tài chính, việc đánh thuế lúc đầu sẽ ảnh hưởng tới sản lượng nhưng rõ ràng phải đặt sức khỏe con người lên trên, do đó phải chấp nhận thực hiện.
Về nước giải khát có đường, Thứ trưởng Tuấn cho biết, Chính phủ đã nhiều lần đề xuất bổ sung mặt hàng này vào diện chịu thuế tiêu thụ đặc biệt nhưng chưa được thông qua. Tuy nhiên, lần này, Bộ Tài chính nhận thấy có sự đồng thuận cao hơn từ các cơ quan liên quan, đặc biệt là Bộ Y tế và các tổ chức y tế.
“Việc áp thuế nước giải khát có đường không chỉ nhằm bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng mà còn giúp điều chỉnh thói quen tiêu dùng từ sớm, trước khi đồ uống có đường trở thành một thói quen phổ biến và khó thay đổi”, Thứ trưởng Bộ Tài chính nhấn mạnh, song cho biết sẽ tiếp tục nghiên cứu có mức thuế phù hợp.
Tại dự thảo luật, Chính phủ đề xuất tăng thuế với rượu, bia từ năm 2026 và bắt đầu đánh thuế với nước giải khát có đường. Tuy nhiên, qua thảo luận, đại biểu Quốc hội hiện có nhiều ý kiến khác nhau về thuế suất, mức thuế, lộ trình tăng thuế đối với các sản phẩm này.